ΔΙΚΑΙΟ: Νομολογία στο Internet και σε CD-ROM

Περίληψη

Το ΔΙΚΑΙΟ είναι ηλεκτρονική έκδοση της νομολογίας των ελληνικών δικαστηρίων. Περιέχει σε CD-ROM τα πλήρη κείμενα των αποφάσεων του πολιτικού τμήματος του Αρείου Πάγου από το 1989 και του Συμβουλίου της Επικρατείας από το 1992 Χρησιμοποιείται από δικηγόρους, δικαστές και νομικούς-ερευνητές σε όλη την Ελλάδα. Η εύρεση των αποφάσεων γίνεται προσδιορίζοντας σε ένα φιλικό πρόγραμμα Windows τις λέξεις που θα αναζητηθούν σε όλες τις αποφάσεις. Παρόμοια λειτουργικότητα προσφέρεται και μέσω του Internet με προγράμματα πρόσβασης του WWW.

Εισαγωγή

Η νομολογία των ελληνικών Ανωτάτων Δικαστηρίων αποτελεί σημαντική πηγή ενημέρωσης για τους δικαστές, τους δικηγόρους, τους νομικούς γενικότερα, τους δημοσίους υπαλλήλους και κάθε άλλο πολίτη που ενδιαφέρεται για την ερμηνεία και την πρακτική εφαρμογή της νομοθεσίας. Η πληθώρα των αποφάσεων που εκδίδονται κάθε χρόνο έχει καταστήσει αδύνατη τη διάχυσή τους από τα παραδοσιακά - τα βασισμένα στην τυπογραφία - κανάλια. Έτσι, ενώ το 1970 οι 600 ποινικές και 800 πολιτικές αποφάσεις του Αρείου Πάγου δημοσιεύονταν όλες στα «Ποινικά Χρονικά» και το «Νομικό Βήμα αντίστοιχα, σήμερα από τις χιλιάδες των αποφάσεων που εκδίδονται κάθε χρόνο μόνο ορισμένες επιλεγμένες δημοσιεύονται στα νομικά περιοδικά. Αντίστοιχα, το Συμβούλιο της Επικρατείας εξέδιδε μέχρι το 1983 σε τόμους όλες τις αποφάσεις του μαζί με ευρετήριο. Η προοδευτική όμως αύξηση του αριθμού των αποφάσεων αυτών κατέστησε τη συνέχιση αυτής της έκδοσης αδύνατη. Σήμερα, ο παραδοσιακός τρόπος για να μελετήσει κάποιος το κείμενο μιας απόφασης ενός από τα δύο Ανώτατα Δικαστήρια είναι να απευθυνθεί στο αρχείο του δικαστηρίου με τον αριθμό και το έτος της απόφασης που τον ενδιαφέρει. Η αναζήτηση με άλλα κριτήρια (λ.χ. θεματικά, ονόματα αντιδίκων ή δικαστών) είναι στις περισσότερες περιπτώσεις πολύ δύσκολη.

Τα παραπάνω προβλήματα μας ώθησαν το 1993 να εξετάσουμε το ενδεχόμενο της αξιοποίησης των δυνατοτήτων των σύγχρονων πληροφοριακών συστημάτων για την ηλεκτρονική έκδοση της νομολογίας. Η ηλεκτρονική έκδοση θα παρουσίαζε τα παρακάτω πλεονεκτήματα:

• εύκολη πρόσβαση ειδικά από τους χρήστες που δεν κατοικούν και εργάζονται στην Αθήνα,
• γρήγορη αναζήτηση με βάση πολλαπλά κριτήρια αναζήτησης, και
• οικονομικό και οικολογικό μέσο διανομής (η διανομή των αποφάσεων του 1994 σε χαρτί θα απαιτούσε πάνω από δέκα τόμους των 800 σελίδων).

Τα πλεονεκτήματα αυτά μας οδήγησαν στο σχεδιασμό και την υλοποίηση της ηλεκτρονικής έκδοσης νομολογίας ΔΙΚΑΙΟ. Η βάση αυτή με τη μορφή CD-ROM χρησιμοποιείται από δικηγόρους, δικαστές και νομικούς-ερευνητές σε όλη την Ελλάδα. Πρόσφατα, βασισμένοι στην ολοένα αυξανόμενη χρήση του Internet μέσω του Παγκοσμίου Ιστού (World-Wide Web) (WWW) υλοποιήσαμε αντίστοιχη μέθοδο πρόσβασης στη βάση.

Λειτουργική περιγραφή

Περιεχόμενα της βάσης

Η βάση περιέχει πάνω από 20000 αποφάσεις του πολιτικού τμήματος του Αρείου Πάγου και του Συμβουλίου της Επικρατείας. Συγκεκριμένα περιέχει τα πλήρη κείμενα των αποφάσεων από το 1989 και το 1992 αντίστοιχα. Οι αποφάσεις βρίσκονται αποθηκευμένες σε μορφή κειμένου και ευρετηρίου για όλες τις λέξεις που περιέχονται στις αποφάσεις. Το ευρετήριο περιέχει (σε ιδιαίτερα συμπιεσμένη μορφή) για κάθε λέξη, τις αποφάσεις οι οποίες περιέχουν τη λέξη αυτή. Με βάση το ευρετήριο αυτό μπορούν να εκτελεστούν αναζητήσεις με τυχαίους συνδυασμούς από λέξεις κλειδιά και ανάλογους λογικούς τελεστές (και, ή, όχι).

Έκδοση σε CD-ROM

Η έκδοση της βάσης σε CD-ROM εκμεταλλεύεται τη μεγάλη χωρητικότητα αυτού του μέσου αποθήκευσης για τη διανομή του πλήρους κειμένου όλων των αποφάσεων σε ένα CD-ROM. Το CD-ROM συνοδεύεται από πρόγραμμα ανάκτησης για το περιβάλλον Microsoft Windows (Σχήμα 1).

Σχήμα 1. Το πρόγραμμα ανάκτησης κάτω από Microsoft Windows

Το περιβάλλον ανάκτησης περιέχει τα παρακάτω στοιχεία:

• το μενού με τις εντολές ανάκτησης,
• τη γραμμή εργαλείων που επιτρέπει τη γρήγορη πρόσβαση σε συχνά χρησιμοποιούμενες εντολές,
• την περιοχή προσδιορισμού της ερώτησης,
• την περιοχή επιλογής των αποφάσεων,
• την περιοχή εμφανίσεως του πλήρους κειμένου, και, τέλος
• τη γραμμή κατάστασης που περιέχει τον αριθμό των αποφάσεων που βρέθηκαν και προσδιορισμό της συγκεκριμένης απόφασης.

Στη συνήθη χρήση του συστήματος ο χρήστης εισάγει την ερώτηση στην περιοχή προσδιορισμού της. Η ερώτηση αποτελείται από λέξεις κλειδιά ενωμένες με τους τελεστές «και», «ή» και «όχι». Επιτρέπεται ακόμα η ομαδοποίηση των λέξεων και των τελεστών με τη χρήση παρενθέσεων. Επιπλέον για τον προσδιορισμό των καταλήξεων ο χρήστης μπορεί να τερματίσει το θέμα μιας λέξης με το χαρακτήρα «*» για να δηλώσει αναζήτηση όλων των λέξεων που έχουν το συγκεκριμένο θέμα. Ένα παράδειγμα τέτοιας αναζήτησης είναι η:

(δικαίωμ* ή προσφυγή) και όχι ενδικοφανής

η οποία θα εμφανίσει όλες τις αποφάσεις που περιέχουν μέσα τους κάποια από τις λέξεις που αρχίζουν από «δικαίωμ» (λ.χ. δικαίωμα, δικαιώματος, δικαιωματικά) ή τη λέξη «προσφυγή», αλλά δεν περιέχουν τη λέξη «ενδικοφανής». Η αναζήτηση γίνεται ψάχνοντας για τις λέξεις-κλειδιά που προσδιορίστηκαν μέσα σε όλα τα κείμενα των αποφάσεων. Η ταύτιση των λέξεων γίνεται χωρίς να λαμβάνεται υπ' όψη ο τονισμός, η διάκριση μεταξύ πεζών και κεφαλαίων καθώς και τα διαλυτικά. ’λλες συντακτικές ή σημασιολογικές ταυτίσεις [8] δεν πραγματοποιούνται, αλλά εξετάζονται για υλοποίηση σε επόμενη έκδοση. Πριν από κάθε ερώτηση ο χρήστης μπορεί να περιορίσει το πεδίο αναζήτησης σε ένα μόνο δικαστήριο. Είναι επίσης δυνατή και η απευθείας ανάκτηση μιας απόφασης με βάση το δικαστήριο, το έτος και τον αριθμό της.

Το αποτέλεσμα της ερώτησης είναι μια λίστα αποφάσεων που ανταποκρίνονται σε αυτή. Ο χρήστης μπορεί μετά να επιλέξει από τη λίστα των αποφάσεων την απόφαση που θέλει να δει με διπλό πάτημα του ποντικιού πάνω στον αριθμό της απόφασης. Έχοντας επιλέξει μια απόφαση ο χρήστης μπορεί:

• να ψάξει μέσα στο κείμενο της απόφασης για συγκεκριμένες λέξεις,
• να την εκτυπώσει, να την αποθηκεύσει, να την αντιγράψει στο πρόχειρο και ή να τη μετατρέψει σε κείμενο διαφόρων τύπων,
• να ορίσει ένα σελιδοδείκτη για την απόφαση (Σχήμα 2) έτσι ώστε σε επόμενη χρήση του προγράμματος να μπορεί εύκολα να μεταβεί σε αυτή, και
• να προσθέσει σημειώσεις σχετικές με την απόφαση (Σχήμα 3) οι οποίες θα εμφανίζονται κάθε φορά που ανακτάται η απόφαση αυτή.

Οι τελευταίες δύο δυνατότητες μετατρέπουν τη στατική βάση δεδομένων σε ένα δυναμικό εργαλείο επεξεργασίας νομολογίας.

Σχήμα 2. Προσθήκη σελιδοδείκτη

Σχήμα 3. Σχολιασμός απόφασης

Σχήμα 4. Αναζήτηση μέσα από το WWW

Σχήμα 5. Αποτελέσματα αναζήτησης στο WWW

Σχήμα 6. Εμφάνιση απόφασης στο WWW

Πρόσβαση μέσω του WWW

Η εκθετικά αυξανόμενη χρήση του WWW ως μέσο πρόσβασης στο δίκτυο Internet, μας ώθησε στην υλοποίηση μηχανισμού αναζήτησης της νομολογίας μέσω του WWW με δομή πελάτη-εξυπηρετητή (client-server). Για να αναζητήσει κάποιος νομολογία μέσω του ΔΙΚΑΙΟ/WWW απαιτείται το κατάλληλο λογισμικό πρόσβασης στο WWW όπως τα Netscape και Mosaic για τα γραφικά περιβάλλοντα X και Microsoft Windows ή το πρόγραμμα Lynx για τα απλά τερματικά, καθώς και πρόσβαση TCP/IP στον αντίστοιχο εξυπηρετητή. Όταν ο χρήστης μεταβεί στην σελίδα του WWW που αποτελεί τη κεντρική σελίδα για το ΔΙΚΑΙΟ, μπορεί να επιλέξει αναζήτηση με λέξεις κλειδιά ή με το δικαστήριο, το έτος και τον αριθμό. Στην αναζήτηση με λέξεις κλειδιά το πρόγραμμα πρόσβασης στο WWW (Web browser) θα του εμφανίσει σελίδα με ένα πεδίο για να συμπληρώσει τις λέξεις καθώς και πεδία επιλογής για τα δικαστήρια στα οποία θέλει να περιορίσει την αναζήτηση (Σχήμα 4). Ανάλογη είναι και η διαδικασία αναζήτησης με το δικαστήριο, το έτος και τον αριθμό της απόφασης. Με το πλήκτρο της εύρεσης εμφανίζεται νέα σελίδα η οποία περιέχει τις αποφάσεις που ανταποκρίνονται στα κριτήρια της αναζήτησης (Σχήμα 5). Όλες οι αποφάσεις εμφανίζονται με τη μορφή υπερκειμένου το οποίο μπορεί ο χρήστης να επιλέξει για να μεταβεί (hypertext jump) στο κείμενο της απόφασης (Σχήμα 6). Πρόσθετα λειτουργικά στοιχεία που διευκολύνουν το χρήστη στην αναζήτηση των αποφάσεων, όπως σελιδοδείκτες, λίστα των αποφάσεων τις οποίες έχει διαβάσει, εκτυπώσεις κ.λπ. παρέχονται στο χρήστη μέσω του προγράμματος πρόσβασης. Για παράδειγμα το πρόγραμμα πρόσβασης Netscape εκτός από εκτυπώσεις, σελιδοδείκτες και ιστορικό μετακινήσεων στο υπερκείμενο αλλάζει το χρώμα εμφάνισης των ευρεθέντων αποφάσεων ανάλογα με το αν μία απόφαση έχει διαβαστεί ή όχι.

Δημιουργία της βάσης

Η βάση των αποφάσεων εμπλουτίζεται σε τακτά χρονικά διαστήματα με όλες τις νεώτερες αποφάσεις των δικαστηρίων. Ο τρόπος δημιουργίας της βάσης είναι ο ακόλουθος:

1. Τα κείμενα των αποφάσεων ελέγχονται ως προς την ορθότητα και πληρότητά τους.
2. Οι αποφάσεις μετατρέπονται από τη μορφή τον επεξεργαστή κειμένου στην οποία βρίσκονται αποθηκευμένες σε απλό σώμα συνεχούς κειμένου.
3. Από το σώμα αυτό δημιουργούμε το λεξικό το οποίο περιέχει όλες τις λέξεις που εμφανίζονται στις αποφάσεις μαζί με τη συχνότητα εμφάνισής τους, καθώς και τον πίνακα περιεχομένων με δείκτη για κάθε απόφαση.
4. Τέλος, με βάση το λεξικό και τον πίνακα περιεχομένων το ξαναεπεξεργαζόμαστε το σώμα δημιουργώντας το ευρετήριο το οποίο και αποτελεί τη βάση της τυχαίας αναζήτησης.

Σχεδιασμός

Το ΔΙΚΑΙΟ απαρτίζεται από τα εργαλεία δημιουργίας της βάσης και τα συστήματα πρόσβασης στη βάση (CD-ROM και WWW). Τα συστήματα πρόσβασης με τη σειρά τους διαχωρίζονται στο υποσύστημα επεξεργασίας των ερωτήσεων και τα υποσυστήματα επικοινωνίας με το χρήστη (Σχήμα 7).

Σχήμα 7. Ροή δεδομένων για την κατάρτιση της βάσης και την ανάκτηση από αυτή.

Τα εργαλεία δημιουργίας της βάσης είναι βελτιστοποιημένα έτσι ώστε να περιορίζουν το χρόνο δημιουργίας του ευρετηρίου φυλάγοντας τις βασικές δομές δεδομένων σε συμπιεσμένη μορφή στην κεντρική μνήμη [9]. Αυτό είναι απαραίτητο για να αποφευχθεί η χρονοβόρος πρόσβαση στο δίσκο του υπολογιστή που απαιτούν οι παραδοσιακές τεχνικές όπως η [7]. Αν αναλογιστεί κανείς ότι το σύστημα χρειάζεται δύο περίπου ώρες για να δημιουργήσει το ευρετήριο με τις δομές των δεδομένων στην κεντρική μνήμη και ότι η ταχύτητα πρόσβασης του δίσκου είναι τυπικά 100 φορές αργότερη από αυτή της κεντρικής μνήμης καταλαβαίνει ότι η εξοικονόμηση των 200 ωρών επεξεργασίας δεν είναι απλή πολυτέλεια αλλά απαραίτητο στοιχείο για να αποφευχθούν οι υπερβολικές απαιτήσεις σταθερότητας του υπολογιστή που θα δημιουργούσε μια εφαρμογή που δουλεύει αδιάλειπτα για μία εβδομάδα.

Το υποσύστημα πρόσβασης μέσω Windows είναι σχεδιασμένο με αντικειμενοστραφή αρχιτεκτονική ως ένα σύνολο από διεργασίες που ενεργοποιούνται από συγκεκριμένες εντολές του χρήστη. Το σύστημα πρόσβασης επιπλέον, διατηρεί την παράλληλη με τη στατική, δυναμική, δομή της βάσης (σελιδοδείκτες και σημειώσεις).

Το υποσύστημα πρόσβασης μέσω του WWW στέλνει στο λογισμικό πρόσβασης του χρήστη τη φόρμα για την εύρεση αποφάσεων και όταν λάβει τα απαραίτητα στοιχεία δημιουργεί δυναμικά και επιστρέφει μια σελίδα HTML (Hypertext Markup Language) που περιέχει τις αποφάσεις που ικανοποιούν τα κριτήρια αναζήτησης μαζί με δείκτες στις αποφάσεις αυτές. Κάθε δείκτης σε απόφαση περιέχει αρκετά στοιχεία έτσι ώστε να επιτρέπει την αυτόνομη ανάκτηση της απόφασης αυτής. Με αυτόν τον τρόπο το σύστημα δε χρειάζεται να κρατάει στοιχεία κατάστασης και κάθε συναλλαγή να είναι αντικείμενο αυτόνομης επεξεργασίας όπως άλλωστε απαιτείται από το πρωτόκολλο επικοινωνίας HTTP (Hypertext Transfer Protocol).

Τέλος, το υποσύστημα επεξεργασίας των ερωτήσεων είναι δομημένο γύρω από ένα λεκτικό και συντακτικό αναλυτή που επεξεργάζεται την ερώτηση. Η επεξεργασία γίνεται με βάση τις λέξεις και τους τελεστές που τις ενώνουν. Για κάθε λέξη σχηματίζεται ένα διάνυσμα επιτυχίας το οποίο περιέχει τις αποφάσεις στις οποίες βρίσκεται η συγκεκριμένη λέξη. Τα διανύσματα αυτά συνδυάζονται με βάση τους τελεστές για να δημιουργήσουν το τελικό διάνυσμα το οποίο περιέχει το αποτέλεσμα της ερώτησης. Η εύρεση των λέξεων μέσα στο ευρετήριο γίνεται με δυαδική αναζήτηση για να ελαχιστοποιηθεί η χρονοβόρα πρόσβαση στο CD-ROM. Η συμπίεση του ευρετηρίου βοηθάει και αυτή στην ελαχιστοποίηση του χρόνου πρόσβασης με την ομαδοποίηση των πολλαπλών εντοπισμών στο δίσκο.

Yλοποίηση

Εργαλεία δημιουργίας της βάσης

Η ευρετηρίαση του σώματος του κειμένου πραγματοποιείται σε δύο στάδια. Κατά το πρώτο στάδιο σχηματίζεται το λεξικό το οποίο περιέχει για κάθε λέξη τον αριθμό των αποφάσεων στις οποίες αυτή συναντάται. Ο αριθμός αυτός χρησιμοποιείται στη δεύτερη φάση για τη δημιουργία μιας αποδοτικής δομής συμπιεσμένης προθεματικής κωδικοποίησης [5, 4] του ευρετηρίου βασισμένη στο μέγεθος του μέγιστου εγγυημένου κενού ανάμεσα σε δύο εμφανίσεις τις ίδιας λέξης. Ο τρόπος κωδικοποίησης καθώς και ο αλγόριθμος αναλυτικού προσδιορισμού της απαιτούμενης κεντρικής μνήμης περιγράφονται λεπτομερειακά στο [9] και η εφαρμογή τους στο συγκεκριμένο αντικείμενο στο [11]. Τα αποτελέσματα του πρώτου σταδίου της ευρετηρίασης της Β' έκδοσης του 1994 φαίνονται στον παρακάτω πίνακα.

         14,811 κείμενα                                                  
    122,671,540 χαρακτήρες                                               
     16,989,665 λέξεις                                                   
        185,417 διαφορετικές λέξεις                                      
      1,579,557 χαρακτήρες για την αποθήκευση των λέξεων                 

Το δεύτερο στάδιο συμπληρώνει τη δομή δεδομένων που προσδιορίστηκε στο πρώτο στάδιο περνώντας για δεύτερη φορά από το σώμα του κειμένου. Τελικά σχηματίζει το αρχείο του ευρετηρίου της βάσης το οποίο περιέχει:

• τις σταθερές αποκωδικοποίησης (δυναμικά καθοριζόμενες από το πρώτο στάδιο),
• ταξινομημένο και συμπιεσμένο λεξικό (ομάδες Κ λέξεων φυλάσσονται ως διαφορές επιθεμάτων από την αρχική λέξη εξοικονομώντας 44% του χώρου), και,
• για κάθε λέξη, κωδικοποιημένο διάνυσμα με τα κενά ανάμεσα στις αποφάσεις που εμφανίζεται η λέξη αυτή.

Επεξεργασία των ερωτήσεων

Η επεξεργασία των ερωτήσεων ξεκινά με ένα λεξικό αναλυτή βασισμένο σε μια απλή μηχανή κατάστασης. Στη συνέχεια, ένας συντακτικός αναλυτής αναδρομικής καθόδου [1, σ. 181] ταυτόχρονα αναζητά τις λέξεις σχηματίζοντας δυαδικά διανύσματα επιτυχίας και υπολογίζει το αποτέλεσμα του συνδυασμού των διανυσμάτων με τους αντίστοιχους τελεστές. Το τελικό διάνυσμα επιτυχίας αποτελεί και την απάντηση της ερώτησης. Το υποσύστημα επεξεργασίας των ερωτήσεων παρέχει μια συνάρτηση η οποία για κάθε μέλος του διανύσματος επιστρέφει δείκτη για την απόφαση στην οποία αντιστοιχεί.

Η αναζήτηση των λέξεων στο ευρετήριο γίνεται με δυαδική ανίχνευση [6, σ. 411] στο συμπιεσμένο ευρετήριο. Η συνάρτηση συγκρίσεως είναι αλλαγμένη έτσι ώστε να συγκρίνει Κ λέξεις μπροστά από το σημείο σύγκρισης για να βρίσκει και συμπιεσμένες λέξεις. Επιπλέον, η συνάρτηση συγκρίνει τις λέξεις μόνο ως προς το θέμα αν μία από αυτές τελειώνει με τον χαρακτήρα «*» που δηλώνει την κατάληξη.

Λειτουργία σε περιβάλλον WWW

Το ΔΙΚΑΙΟ σε περιβάλλον Internet-WWW είναι υλοποιημένο βασισμένο στις προδιαγραφές CGI (Common Gateway Interface). Η πρώτη υλοποίηση του συστήματος πρόσβασης έγινε στη γλώσσα προγραμματισμού Perl [12] με ξεχωριστές κλήσεις στο πρόγραμμα αναζήτησης. Όταν σταθεροποιήθηκε η υλοποίηση το τμήμα της Perl ξαναγράφτηκε σε C για λόγους απόδοσης, μεταφερσιμότητας (η γλώσσα Perl δεν είναι ακόμα τόσο διαδεδομένη στην Ελλάδα όσο θα θέλαμε) και, κυρίως, ασφαλείας (λόγω του τρόπου εκτέλεσης του προγράμματος αναζήτησης από το πρόγραμμα εύρεσης ένας εχθρικός χρήστης θα μπορούσε να εκτελέσει δικά του προγράμματα στον εξυπηρετητή στέλνοντας κατάλληλα επεξεργασμένα μηνύματα ανεύρεσης).

Για λόγους ευκολίας εγκατάστασης και συντήρησης ο εξυπηρετητής για το ΔΙΚΑΙΟ είναι υλοποιημένος ως ένα εκτελέσιμο πρόγραμμα το οποίο επιτελεί τρεις διαφορετικούς ρόλους ανάλογα με το μονοπάτι ανεύρεσης που θα του δοθεί ως παράμετρος.

1. Εμφάνιση της φόρμας ανεύρεσης Αυτή είναι η πρώτη σελίδα που εμφανίζεται στο χρήστη. Ο εξυπηρετητής διαβάζει το αρχείο περιγραφής της βάσης νομολογίας και σχηματίζει σελίδα με πεδία ανεύρεσης και αντίστοιχα κουμπιά. Το κουμπί ανεύρεσης είναι προγραμματισμένο έτσι ώστε να καλεί τον εξυπηρετητή για να επεξεργαστεί την ερώτηση.
2. Επεξεργασία της ερώτησης Ο εξυπηρετητής επεξεργάζεται την ερώτηση καλώντας το αντίστοιχο υποσύστημα και δημιουργεί δυναμικά μια σελίδα HTML με τα αποτελέσματα. Αν έχουν βρεθεί σχετικές αποφάσεις, τότε η σελίδα που δημιουργείται περιέχει πεδία με τις αποφάσεις, προγραμματισμένα έτσι ώστε να καλέσουν τον εξυπηρετητή με κατάλληλες παραμέτρους (δείκτη της απόφασης μέσα στο αρχείο) για την εμφάνιση της σχετικής απόφασης. Αν δε βρεθούν σχετικές αποφάσεις τότε η σελίδα που σχηματίζεται απλώς αναφέρει το γεγονός αυτό.
3. Εμφάνιση της απόφασης Η επιλογή μιας απόφασης από τα αποτελέσματα της επεξεργασίας καλεί τον εξυπηρετητή με το δείκτη της απόφασης σαν παράμετρο. Ο εξυπηρετητής μετατρέπει το κείμενο της απόφασης σε μορφή HTML σχηματίζοντας παραγράφους και κωδικοποιώντας τα ειδικά σύμβολα και στέλνει τη σελίδα αυτή στο χρήστη.

Σε όλα τα στάδια λειτουργίας του εξυπηρετητή ελέγχεται σχολαστικά το περιβάλλον εκτέλεσης. Λόγω του ότι ο εξυπηρετητής εκτελείται ως δαίμονας του Unix, όλα τα λάθη (λ.χ. αρχεία που απουσιάζουν, ελλιπής μνήμη κ.λπ.) πρέπει να προλαμβάνονται και να στέλνονται στο χρήστη αντίστοιχα μηνύματα όπως προβλέπει το πρωτόκολλο CGI. Ο τρόπος αυτός της υλοποίησης έχει το πλεονέκτημα ότι ακόμα και αν γίνει κάποιο λάθος (πράγμα πιθανό σε περίπλοκες εγκαταστάσεις αλληλένδετων συστημάτων) ο χρήστης του συστήματος θα ενημερωθεί για το λάθος και δε θα μείνει με τη λανθασμένη εντύπωση ότι έχει πρόβλημα η σύνδεσή του ή το πρόγραμμα πρόσβασης που χρησιμοποιεί.

Η χρήση ελληνικών χαρακτήρων στο WWW είναι (όπως δυστυχώς θα περίμενε κανείς) προβληματική. Επιλέξαμε την πρακτική και διαδεδομένη στην Ελλάδα αλλά όχι και απόλυτα σωστή λύση της εκπομπής σελίδων με χαρακτήρες 8 bit στο πρότυπο ΕΛΟΤ-928 (ISO 8859-7). Αν ο χρήστης επιλέξει στο σύστημά του γραμματοσειρά που περιέχει τους αντίστοιχους χαρακτήρες τότε οι σελίδες εμφανίζονται με σωστά ελληνικά.

’λλα σχετικά συστήματα

Τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό πολλοί είναι αυτοί που παρέχουν ηλεκτρονική πρόσβαση σε νομολογία και νομοθεσία. Ο παραδοσιακός τρόπος διανομής των δεδομένων ήταν μέσω δημοσίων δικτύων υπολογιστών. Με τη διάδοση της τεχνολογίας CD-ROM, άρχισε και η διανομή των δεδομένων και με το νέο αυτό μέσο [2]. Στην Ελλάδα, ηλεκτρονική πρόσβαση σε νομολογία και νομοθεσία μέσω του δημοσίου επιλεγομένου τηλεφωνικού δικτύου παρέχεται από τις εταιρίες Databank (Νόμος) και HellasLex, καθώς και από το Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών (Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών). Το ΔΙΚΑΙΟ διαφέρει από τα παραπάνω ως προς:

• τον τρόπο διάχυσης (CD-ROM και Internet αντί του δικτύου του ΟΤΕ),
• την κάλυψη της νομοθεσίας (το ΔΙΚΑΙΟ καλύπτει αποκλειστικά τη νομολογία των ανωτάτων δικαστηρίων),
• το λογισμικό πρόσβασης (γραφικό περιβάλλον Windows αντί για λογισμικό εξομοίωσης τερματικού) και
• την ευρετηρίαση του πρωτογενούς υλικού (βασιζόμαστε στην πλήρη ευρετηρίαση όλων των λέξεων των αποφάσεων αντί της επιλογής συγκεκριμένων λέξεων κλειδιών πιστεύοντας ότι ο τελικός χρήστης γνωρίζει καλύτερα από εμάς πως να εκμεταλλευτεί τις δυνατότητες αυτόματης αναζήτησης).

Συμπεράσματα

Παρουσιάσαμε το σύστημα ΔΙΚΑΙΟ: την ηλεκτρονική έκδοση νομολογίας των ελληνικών Ανωτάτων Δικαστηρίων με πλήρη αναζήτηση κειμένου. Η διανομή της βάσης με τη μορφή CD-ROM επιτρέπει την εύκολη και οικονομική πρόσβαση της νομολογίας από όλη την επικράτεια μέσα από ένα φιλικό γραφικό πρόγραμμα πρόσβασης. Ανάλογη είναι και η ευκολία που προσφέρουν τα γραφικά προγράμματα πρόσβασης WWW για πρόσβαση της βάσης μέσα από το Internet. Στους επόμενους μήνες θα ερευνήσουμε το ενδιαφέρον που υπάρχει από τους τελικούς χρήστες για αυτόν τον τρόπο πρόσβασης. Δυστυχώς η σημερινή ελλιπής διαδικτύωση μεταξύ των ελληνικών παροχέων συνδέσεων Internet έχει δημιουργήσει νησίδες που επικοινωνούν μεταξύ τους μόνο μέσω άλλων χωρών. Ελπίζουμε η κατάσταση αυτή σύντομα να βελτιωθεί για το όφελος όλων μας.

Το ΔΙΚΑΙΟ εξελίσσεται συνέχεια ως προς το περιεχόμενο με την προσθήκη νέων αποφάσεων και ως προς το περιβάλλον πρόσβασης με την υλοποίηση νέων τεχνολογιών αναζήτησης και παρουσίασης. Στα άμεσα ενδιαφέροντά μας είναι η προσθήκη σημασιολογικού δένδρου για τη βελτίωση της ποιότητας αναζήτησης, τεχνολογίας αξιολόγησης του ενδιαφέροντος κάθε απόφασης, καθώς και συστήματος αυτόματης δημιουργίας περιλήψεων.

Ευχαριστίες

Ευχαριστούμε τον Πρόεδρο του Αρείου Πάγου κ. Β Κόκκινο, τον Πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας κ. Β. Μποτόπουλο, τον Πάρεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας κ. Β. Αραβαντινό και τον Αεροπαγίτη κ. Δ. Κονδύλη για την πολύτιμη αρωγή τους στην υλοποίηση του έργου. Σημαντική ήταν ακόμα η βοήθεια των κκ. Β. Κολιόπουλου και Α. Μπιστικέα υπευθύνων στα τμήματα μηχανογράφησης του Συμβουλίου της Επικρατείας και του Αρείου Πάγου αντίστοιχα.

Βιβλιογραφία

1. Alfred V. Aho, Ravi Sethi, and Jeffrey D. Ullman. Compilers, Principles, Techniques, and Tools. Addison-Wesley, 1985.
2. Chadwyck-Healey Ltd. New CD-ROM: EUROCAT. Eur-OP News, 3(2):3, October 1993.
3. R. J. Vetter, C. Spell, and C. Ward. Mosaic and the World-Wide Web. Computer, 27(10):49-57.
4. Gallager and D. C. Van Voorhis. Optimal source codes for geometrically distributed alphabets. IEEE Transactions on Information Theory, 21(2):228--230, March 1975.
5. Golomb. Run-length encodings. IEEE Transactions on Information Theory, 12(3):399--401, July 1966.
6. Donald E. Knuth. The Art of Computer Programming, volume 3 / Sorting and Searching. Addison-Wesley, 1973.
7. Michael Lesk. Some applications of inverted indexes on the Unix system. In Unix Programmer's Manual, Volume 2A. Bell Laboratories, 1988.
8. Michael Lesk. Word manipulation in online catalog searching: Using the UNIX system for library experiments. In Proceedings of the EUUG Spring 88 Conference, pages 135--147, London, April 1988. European UNIX User Group.
9. Alistair Moffat. Economical inversion of large text files. Computing Systems, 5(2):125--139, Spring 1992.
10. Ken C. Pohlman. The Compact Disc Handbook. Oxford University Press, 1992.
11. Diomidis Spinellis. The Design and Implementation of a Legal Text Database. DEXA 94: 5th International Conference on Database Expert Systems Applications, pages 339-348. Springer Verlag. Lecture Notes in Computer Science 856.
12. Larry Wall and Randal L. Schwartz. Programming Perl. O'Reilly and Associates, Sebastopol, CA, USA, 1990.

Διομήδης Σπινέλλης

Κατέχοντας διδακτορικό στην επιστήμη υπολογιστών και M.Eng. μηχανικού λογισμικού από το Imperial College έχει εργαστεί ως σύμβουλος σε επιχειρήσεις πληροφορικής στην Ελλάδα και το εξωτερικό πριν αναλάβει τη διεύθυνση της έρευνας και ανάπτυξης στη SENA Α.Ε. Είναι βασικός συντελεστής της ανάπτυξης του βραβευμένου συστήματος CAD «ΤΕΚΤΩΝ» και του έχει απονεμηθεί το βραβείο Lifetime Achievement της Usenix Association. Είναι μέλος του ΤΕΕ, της ΕΠΥ και των ACM, IEEE και Usenix.